مرجع: Greater Good Magazine
تاریخ انتشار: ۲۶ آبان ۱۳۹۷
مدت مطالعه: حدود ۱۰ دقیقه
رواداری یا تساهل (Tolerance) یعنی پذیرش یک پدیده – کار، عمل یا رفتار، باور یا سبک زندگی، قوم یا نژاد – حتی اگر دوستش نداریم یا با آن مخالفیم. پذیرفتن این پدیده‌ها به معنای تأیید، هم‌نوایی یا موافقت با آن‌ها نیست، بلکه به معنای به رسمیت شناختن و پذیرفتن وجودشان در محیط زندگی است.
جامعه‌ای سالم و فراگیر که صداها و ایده‌های مختلف در آن جایی برای شنیده شدن دارند، نیازمند شهروندانی اهل رواداری و تساهل است. ترسیم چنین جامعه‌ای دل‌پذیر و ساده است، اما تحقق آن در عمل چندان آسان نیست و به تمرین و پرورش نگرشی نیاز دارد که به جای رد کردن و چشم بستن و حذف کردن، بر پذیرفتن و هم‌زیستی و روا داشتن متمرکز است. خانم مریم عبدالله (Maryam Abdullah) روان‌شناس رشد و مدیر برنامه والدگری دانشگاه برکلی می‌گوید والدین نقش مؤثری در پرهیز از یک جامعه تک‌صدایی دارند: «سؤال این است؛ چه‌طور می‌توانیم از تربیت بچه‌هایی که درباره‌ی دیگرانی که هرگز ندیده‌اند بد فکر می‌کنند، اجتناب کنیم؟ چه‌طور می‌توانیم به بچه‌هایمان کمک کنیم در مواجهه با پدیده‌های مختلف اجتماعی با دیدی باز فکر کنند و تصمیم بگیرند و به‌جای حذف و انکار، به دنبال شناختن و کشف کردن باشند؟». خانم عبدالله با طرح این راه‌کار به این سؤال‌ها پاسخ می‌دهد:
تعمیم ندهید، کلی‌گویی نکنید
به جای بیان نظرتان به‌صورت کلی و به جای تعمیم دادن، روشن و مشخص صحبت کنید. برای بچه‌ها شیوه‌ی سخن گفتن و اظهار نظر کردن بزرگترها بسیار مهم‌تر از محتوای آن چیزی است که می‌گویند. کلیت‌بخشیدن به اتفاق‌ها و تعمیم دادن ویژگی‌های مشاهده شده در یک فرد یا موقعیت به همه‌ی افراد یک گروه حتی اگر مثبت باشند، این پیام ضمنی را منتقل می‌کند که «ما تنها با دانستن جنسیت، قومیت، دیدگاه سیاسی، نژاد یا مذهب یک فرد می‌توانیم او را بشناسیم و ویژگی‌هایی را به او نسبت دهیم».
خانم عبدالله پیشنهاد می‌دهد: «مثلاً اگر با دیدگاه یک شخصیت سیاسی مخالفید و در حضور فرزندتان درباره‌ی او صحبت می‌کنید، بلافاصله بر این تأکید کنید که این تنها یکی از اعضای این گروه/حزب سیاسی است و به این معنا نیست که هر کس عضو یا متمایل به این گروه باشد، در تمام زمینه‌ها مانند این فرد فکر می‌کند. با این کار فرزندتان را با مفهوم تنوع آشنا می‌کنید».
پیشنهاد دیگر این روان‌شناس توجه به «جوک گفتن‌ها» است: «پژوهش‌ها نشان می‌دهند شوخی‌های تقلیل‌دهنده و تحقیرآمیز با یک گروه از افراد، تبعیض علیه آن گروه را عادی‌سازی می‌کند. افزون بر این، آب به آسیاب «دیگری‌سازی» می‌ریزد و بیگانه کردن اکثریت با آن گروه خاص را تقویت می‌کند.»
تفاوت‌ها را پررنگ نکنید، شباهت‌ها را پیدا کنید
مطالعه‌ی مشترکی که دانشگاه برکلی و هاروارد در سال ۱۹۹۶ روی اعضای احزاب مختلف انجام دادند نشان می‌دهد که اعضای احزاب تمایل دارند اعضای احزاب مخالف را به شکلی اغراق‌آمیز و غیرواقعی، متفاوت و در نقطه‌ی مقابل خودشان ببینند و به نقاط اشتراک با آن‌ها کاملاً بی‌توجه بمانند. افزون بر این، یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که اعضای هر حزب معتقدند نگرش خودشان کمتر از اعضای احزاب مخالف و حتی باقی اعضای حزب خودشان افراطی و یک‌سویه است. محققان این مطالعه توضیح داده‌اند که افراد تمایل دارند فکر کنند که خودشان منطقی و همه‌جانبه‌نگر و دیگران متعصب و حق به جانب‌اند.
خانم عبدالله می‌گوید که آگاه بودن به این تعصب طبیعی و مرسوم به ما کمک می‌کند با آن مقابله کنیم، به‌ویژه وقتی با بچه‌ها صحبت می‌کنیم: «البته که افراطی‌گری و تندروی وجود دارد، اما این به آن معنا نیست که هر کس به فلان حزب یا گروه تعلق دارد، الزاماً افراطی است. پس در گفت‌وگو با کودکان و نوجوانان به جای تأکید بر تفاوت‌ها و دیدگاه‌های افراطی، از آن‌ها بخواهید در باورها و خواسته‌های دیگران به دنبال شباهت‌ها و نقاط مشترک باشند. به این ترتیب، ذهن آن‌ها به کشف نقاط مشترک عادت می‌کند».
مراقب زبان بدن‌تان باشید
پژوهشی که سال گذشته در دانشگاه کالیفرنیا انجام شد نشان می‌دهد کودکان در مواجهه با وضعیت‌های جدید یا مبهم، برای این‌که بتوانند موقعیت را بهتر درک کنند و واکنش نشان دهند، فعالانه به دنبال نشانه‌ها و قضاوت‌های عاطفی دیگران هستند. این توانایی که «ارجاع اجتماعی» نام دارد، از نوزادی آغاز می‌شود و ما، در تمام طول زندگی، هر گاه در موقعیتی جدید یا مبهم قرار می‌گیریم، از آن استفاده می‌کنیم.
این چه ربطی به مسأله‌ی رواداری و پرهیز از تعصب دارد؟ وقتی دارید در حضور فرزندتان از پدیده‌هایی حرف می‌زنید که با آن‌ها مخالفید یا دوست‌شان ندارید، به حالت‌های صورت و بدن‌تان آگاه باشید و حواس‌تان باشد که فرزندتان، به عنوان یک ناظر دقیق و باریک‌بین در حال تماشای شما است، ریزترین حرکات و حالات صورت‌تان از چشمان او پنهان نمی‌ماند و به احتمال بسیار زیاد در مواجهه با موقعیت‌های مشابه یا افراد و باورهایی که دوست‌شان ندارد یا مخالف‌شان است، دقیقاً همان رفتارهای شما را تکرار می‌کند. به احتمال زیاد به همین دلیل است که مثلاً با کودک همسایه‌ی بغلی بازی نمی‌کند یا در مدرسه حاضر نیست با یکی، دو نفر از هم‌کلاسی‌هایش هم‌گروه شود.
عضویت در گروه‌های اجتماعی با اهداف مثبت
در هر جامعه افراد مختلف، با دیدگاه‌ها و باورها و ارزش‌های متنوعی زندگی می‌کنند و به همین دلیل است که «رواداری» یک مهارت ارزشمند است. در غیاب رواداری، افراد هر آن‌چه را دوست ندارند، طرد می‌کنند. رواداری مهارت آسانی نیست، چون بچه‌ها همزمان باید یاد بگیرند که می‌شود با چیزی موافق نبود و تأییدش نکرد، ولی وجودش را پذیرفت. هر چه بچه‌ها بزرگتر شوند، یادگیری این مهارت برایشان سخت‌تر است. ما هر چه بزرگتر می‌شویم، بیشتر با مقایسه کردن بر پایه نگرش‌های مرسومی که درباره‌ی گروه‌های اجتماعی مختلف وجود دارد، خو می‌گیریم.
گروه‌هایی که انتخاب می‌کنیم، مهم‌اند. وقتی بچه‌ها به گروهی با ارزش‌هایی مثبت مانند کمک و شراکت و به‌طور کلی نگاه مثبت داشتن به دیگران می‌پیوندند، هویت خود را هم‌سو با این ارزش‌ها تعریف می‌کنند. این تعریف، نقش تعیین‌کننده‌ای در نوع نگاه آن‌ها به «دیگرانی» دارد که عضو گروه‌شان نیستند. به این ترتیب، عضویت در گروه به جامعه‌ای برابر و عادلانه منتهی می‌شود.
والدین باید نوجوانان را به ایجاد یا عضویت در گروه‌هایی با هویت‌های گروهی مثبت تشویق کنند. عضوی از چنین گروه‌هایی بودن نه‌تنها بچه‌ها را به فراتر رفتن از گروه هم‌تایان خود تشویق می‌کند، که بر درک دیدگاه‌ها و ارزش‌های دیگران، و به‌طور خاص دیدگاه‌های متفاوت و متنوع، تأثیر می‌گذارد.
گفت‌وگو درباره‌ی مقاومت در برابر خشونت
پرورش رواداری در کودکان و نوجوانان اهمیت دارد، اما از سوی دیگر آن‌ها به مهارت‌هایی برای نه گفتن به نفرت‌پراکنی، قلدرمآبی و خشونت هم نیاز دارند. در واقع، رواداری و تساهل هم محدوده‌ای دارد و هر کدام از ما این محدوده را برای خودمان تعریف می‌کنیم. می‌توانید با فرزندتان درباره‌ی ترسیم این محدوده صحبت کنید: عیب‌جویی از دیگران یا تهمت زدن به دیگران چه ایرادی دارد؟ وقتی می‌گوییم باید تفاوت‌ها را بپذیری، آیا به این معنا است که در برابر ترویج خشونت و نفرت‌پراکنی هم سکوت کنیم؟ چه‌طور با افرادی که مثلاً درباره‌ی کشتن دیگران یا آزار رساندن به یک گروه حرف می‌زنند، صحبت کنیم؟ اگر دیدیم یکی از بچه‌های کلاس با قلدری، تعدادی دیگر از بچه‌ها را به خاطر مذهب یا قومیت‌شان تحقیر و مسخره می‌کند، چه کنیم؟ این‌طور بحث‌ها به بچه‌ها کمک می‌کند برای مواجهه با موقعیت‌های سخت، پیچیده و عاری از تساهل و رواداری آماده شوند.
گفت‌وگو با کودکان و نوجوان درباره‌ی دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی مبتنی بر حذف افراد و گروه‌ها و نتیجه‌ی فعالیت‌هایی که میان افراد جامعه فاصله می‌اندازند، وظیفه‌ی بزرگترها است. در این گفت‌وگوها از ارزش‌های فردی‌تان بگویید و توضیح دهید چرا این ارزش‌ها را به عنوان هسته‌ی اصلی زندگی‌تان برگزیده‌اید. نظر آن‌ها درباره‌ی این ارزش‌ها را جویا شوید و بخواهید هر آن‌چه درباره‌شان می‌دانند و فکر می‌کنند، بگویند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کودکان با تماشای والدین و الگوبرداری از رفتارها و باورهای اجتماعی آن‌ها، نقش شهروندی‌شان را فرا می‌گیرند.