تحسینِ هدفمند راهی برای مدیریت کج‌خُلقی و قشقرق‌های کودکان

مرجع: وبسایت Understood.org

تاریخ انتشار: ۲۲ مرداد ۱۴۰۴

مدت مطالعه: حدود ۵ دقیقه

نویسنده: اندرو کان

اندرو کان (Andrew Kahn)، روان‌درمان‌گر، استاد دانشگاه و سخنران است. او رئیس بخش بالینی یک مرکز خدمات سلامت روان بوده و در زمینه‌هایی مانند بیش‌فعالی و نقص توجه، اختلال طیف اوتیسم، اضطراب، سبک‌های متفاوت یادگیری و تنظیم هیجانی تخصص دارد. او سال‌ها در مدارس مناطق کم‌برخوردار به آموزش، ارزیابی و ارائه‌ی خدمات مشاوره پرداخته، تجربه‌ای که به گفته‌ی او به کار حرفه‌ای‌اش معنا و جهت داده است.

دکتر کان در این مطلب درباره‌ی نقش تحسین برنامه‌ریزی شده در شکل‌گیری رفتارهای مطلوب کودکان صحبت می‌کند. او توضیح می‌دهد که چطور تحسین هدفمند می‌تواند به کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز و تقویت رفتارهای سازنده کمک کند.

شاید عجیب به نظر برسد، اما تحسین می‌تواند ابزاری مؤثر برای مدیریت قشقرق‌ها و رفتارهای هیجانی انفجاری کودکان باشد. وقتی دقیق و مشخص بگویید برای چه رفتاری فرزندتان را تحسین می‌کنید، به او کمک می‌کنید تا یاد بگیرد چگونه رفتارهای چالش‌برانگیز را با رفتارهای مناسب جایگزین کند.

به این شیوه‌ی تحسین، تحسین پیش‌دستانه یا هدفمند گفته می‌شود، چون به کودک نشان می‌دهد که انتظار دارید چه رفتاری را در آینده تکرار کند.

چرا تحسین درست می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بگذارد؟

وقتی بچه‌ها بدانند دقیقا چه انتظاری از آن‌ها دارید و بابت انجام آن تشویق شوند، احتمال بیشتری دارد که آن رفتار را تکرار کنند. تحسین‌های کلی و مبهم مثل «آفرین!» ممکن است کودک را دچار سردرگمی کند. اما تحسین‌های دقیق و مشخص به کودک کمک می‌کند بداند دقیقا چه رفتاری مورد تأیید است و باید تکرار شود. 

روان‌شناسان معمولا به این نوع تحسین، تحسین برچسب‌دار هم می‌گویند، چون شما با تحسین‌تان به آن رفتار یک برچسب مشخص می‌زنید و آن را برجسته می‌کنید. برای نمونه: «خیلی خوب بود که وقتی حس کردی داری عصبانی می‌شی، چند تا نفس عمیق کشیدی تا خودت رو آروم کنی.»

تحسین هدفمند یعنی ایجاد یک مسیر شفاف و مستقیم به سمت رفتار مثبتی که می‌خواهیم در کودک ببینیم. این شیوه‌ی دقیق تحسین فقط برای مدیریت رفتارهای هیجانی کودک یا قشقرق‌ها نیست، بلکه روی همه‌ی رفتارها اثر می‌گذارد.

چطور به شکل هدفمند فرزندتان را تحسین کنید

تحسین هدفمند سه بخش کلیدی دارد:

۱. حواس‌تان به کوچک‌ترین رفتارهای مثبت فرزندتان باشد و آن‌ها را ببینید.
۲. بلافاصله بعد از انجام آن رفتار، او را تحسین کنید.
۳. دقیق و مشخص بگویید بابت چه چیزی تحسینش می‌کنید تا بداند چه رفتاری را باید دوباره تکرار کند.

می‌توانید تحسین هدفمند را در کارهای روزمره تمرین کنید. مثلاً اگر فرزندتان ظرف‌ها را شسته، بگویید: «خیلی خوشم اومد که آخر کار پیشخوان رو هم خشک کردی.»

نمونه‌های دیگر، بعد از یک قشقرق یا عصبانیت:
«امروز یک کاری کردی که من هم ازت یاد گرفتم و هم بهت افتخار کردم. وقتی در مورد مرتب کردن اتاقت اختلاف نظر داشتیم، رفتی به فضای آرام خودت و بعد هم بهم گفتی هنوز به زمان نیاز داری قبل از اینکه با هم صحبت کنیم.»

«امروز وقتی داشتی با دوستت بازی می‌کردی و از دستش ناراحت شدی، دیدم که به‌جای داد زدن، یه گوشه آروم نشستی تا حالت بهتر بشه و بعد رفتی سراغش و بهش گفتی وقتی لگوها رو از دستت به‌زور می‌کشه ناراحت می‌شی. وقتی این کارت رو دیدم با خودم گفتم چه‌قدر بچه‌ی عاقلی!»

«امشب خودت بدون یادآوری من یا پدرت، حواست به وقت خواب و استراحتت بود و رفتی مسواک زدی و برای خوابیدن آماده شدی. بهت افتخار می‌کنم!»

  تمرین تحسین هدفمند

هر روز تحسین کردن فرزندتان را برای کارهای کوچک تمرین کنید و منتظر کارهای خارق‌العاده نباشید؛ مثلا وقتی می‌بینید کیف و لباس مدرسه را خودش برای روز بعد آماده می‌کند، بعد از خوردن غذا ظرف‌های کثیف را در سینک می‌گذارد، بطری آبش را پر می‌کند، اسباب‌بازی‌هایش را خودش جمع می‌کند، اتاقش را مرتب می‌کند، یا در خالی کردن ماشین ظرف‌شویی به شما کمک می‌کند.

هرچه بیشتر این کار تمرین را تکرار کنید، در موقعیت‌های چالش‌برانگیز آمادگی بیشتری برای استفاده از تحسین هدفمند خواهید داشت.