مرجع: در تهیه‌ی این مطلب از منابع متعددی استفاده شده، لینک منابع در انتهای مطلب آمده است.
تاریخ انتشار: ۳۰ شهریور ۱۴۰۴
مدت مطالعه: حدود ۱۰ دقیقه
با پایان تابستان و آغاز سال تحصیلی جدید، بعضی بچه‌ها بی‌صبرانه منتظر برگشت به مدرسه‌اند؛ دیدن دوباره‌ی دوستان، آشنا شدن با معلم‌های تازه و شروع فصل جدید یادگیری برایشان هیجان‌انگیز است. اما برای بعضی دیگر، بازگشت به مدرسه با اضطراب و گاه ترس همراه است.
در این مطلب راهکارهایی ساده و کاربردی را گردآوری کرده‌ایم که پدرها و مادرها و معلم‌ها می‌توانند با استفاده از آن‌ها به دانش‌آموزشان کمک کنند با آرامش بیشتری قدم به سال نوی تحصیلی بگذارد.
این راه‌کارها تقریبا برای تمام مقاطع تحصیلی کاربرد دارند. در مواردی که لازمه‌ی آن گفت‌وگو است، نوع و سطح گفت‌وگو باید با سن دانش‌آموز هماهنگ باشد. تشخیص این هماهنگی را بر عهده خواننده گذاشته‌ایم.
افزون بر این‌ها، هر جا با واژه‌ی «بچه‌ها» روبه‌رو شدید، بازه‌ی سنی ۷ تا ۱۸ سال را در نظر بگیرید.
۱- ترس از ناشناخته‌ها را به رسمیت بشناسید
مهم‌تر از همه این است که ترس و نگرانی و اضطراب بچه‌ها را به رسمیت بشناسید و این را با صدای بلند اعلام کنید. گفتن چیزهایی مثل «مدرسه خیلی هم خوبه! از چی می‌ترسی؟» یا «تو دیگه بزرگ شدی، این کارها چیه؟!» نه‌تنها به کودک کمک نمی‌کند، بلکه حاوی این پیام ضمنی است که عواطف تو بی‌اساس و نامعتبرند، خلاف واقعند و تو مشکلی داری که این‌طور احساس می‌کنی.
رشد ذهنی کودکان کوچک‌تر، به‌ویژه در سنین دبستان، به‌نحوی است که مشکل را درون خودشان می‌دانند و وقتی بزرگسالان عواطف‌شان را به رسمیت نمی‌شناسند این باورها در آن‌ها نهادینه می‌شود که «احساسات من درست نیستند، نباید آن‌ها را جدی بگیرم، نباید درباره‌شان با کسی حرف بزنم چون مسخره‌ام می‌کنند».
چنین باورهایی مانع رشد عاطفی آن‌هاست، توان تحلیل عواطف و احساسات را در آن‌ها رشد نمی‌دهد و به‌مرور آن‌ها را به سوی غرق شدن در خودشان، بی‌اعتمادی نسبت به جهان بیرون از خودشان و جست‌وجوی آرامش و رهایی از اضطراب در روش‌های ناسالم سوق می‌دهد.
ترسیدن از یک سال تحصیلی تازه برای بزرگسالی که خودش آن روزها و روزهای بسیار سخت و رنج‌بار دیگری را تجربه کرده ممکن است خنده‌دار و بی‌اساس به نظر برسد، اما سال تحصیلی جدید برای یک کودک یا نوجوان ناشناخته است و ترس از ناشناخته هم کاملا طبیعی است.
در گفت‌وگوها باید پیش از هر چیز به آن‌ها اطمینان دهید که هر آنچه احساس می‌کنند درست و طبیعی است، اما راه‌هایی برای کاهش اضطراب و ترس وجود دارد و شما به آن‌ها کمک می‌کنید این روش‌ها را یاد بگیرند و تمرین کنند.
۲- چشم‌اندازی از امید پیش روی آن‌ها بگذارید
در گفت‌وگوهایتان تلاش کنید چشم‌اندازی امیدوارانه پیش روی بچه ها بگذارید؛ به فرصت‌های تازه، تجربه‌ها و آموزه‌ها و فعالیت‌های جدید، بازیابی دوستی‌ها و روابط گذشته و امکان آشنایی با افراد جدید و ساختن دوستی‌های تازه اشاره کنید. به بچه‌ها بگویید به محض اینکه افکار منفی و ترس از مدرسه به سراغ‌شان آمد روی این اتفاق‌های تازه تمرکز کنند تا حال‌شان بهتر شود.
۳- روال روزمره را مطابق زمان‌بندی روزهای مدرسه کنید
بعد از مدت‌ها بیدار ماندن تا دیروقت و دیر بیدار شدن، عادت کردن به زنگ ساعتی که صبح زود به صدا در می‌آید سخت است. بنابراین، بهتر است تغییر برنامه‌ی خواب را به شب قبل از شروع مدرسه موکول نکنید. چند روز پیش از شروع مدرسه، کم‌کم برنامه‌ی خواب و بیداری را تنظیم کنید: زودتر خوابیدن، زودتر بیدار شدن و درپیش‌گرفتن یک روتین ثابت صبحگاهی. این تغییرِ آرامِ برنامه‌ی خواب برای نوجوان‌ها و حتی دانشجویان هم مفید است و به آن‌ها کمک می‌کند پیش از شروع کلاس‌ها دوباره به یک برنامه‌ی خواب منظم و سالم برگردند.
۴- برای کارهای صبحگاهی از پیش برنامه‌ریزی کنید
در بسیاری از خانواده‌ها، برنامه‌ی صبحگاهی بیشتر شبیه به یک ماراتن نفس‌گیر است؛ همه باید آماده شوند، وسایلشان را جمع کنند و به‌موقع از خانه بیرون بروند. بنابراین، بد نیست جزئیاتی مثل انتخاب لباس، پر کردن قمقمه‌ی آب و ظرف غذای مدرسه را از قبل مدیریت کنید. چون گاهی پیدا کردن یک جفت جوراب مناسبْ درست در لحظه‌ی خروج از خانه می‌تواند به یک چالش جدی تبدیل شود!
آماده‌سازی این جزئیات از ابتدای هفته کمک می‌کند صبح‌ها با استرس کمتری شروع شود و بچه‌ها خانه را با آرامش بیشتری ترک کنند.
پیشنهاد می‌شود روتین بامدادی را چند روز پیش از شروع مدرسه با بچه‌های دبستانی تمرین یا مرور کنید تا روز اول مدرسه برایشان قابل پیش‌بینی شود. پیش‌بینی‌پذیر بودن و احساس کنترل داشتن بر فرآیندهای ناشناخته از میزان اضطراب همه‌ی افراد در تمام سنین کم می‌کند.
۵- برنامه‌های معارفه و بازدید از مدرسه را از دست ندهید
اگر مدرسه برنامه‌ای برای بازدید یا جلسه‌ی معارفه پیش از شروع رسمی سال تحصیلی دارد، همراه با بچه‌ها در آن شرکت کنید.
دیدن کلاس، آشنا شدن با معلم‌ها و شناختن فضای مدرسه، به بسیاری از پرسش‌ها پاسخ می‌دهد و با افزایش پیش‌بینی‌پذیر بودن، اضطراب روز اول را کم می‌کند. دیدن یک چهره‌ی آشنا اغلب آرامش‌بخش است.
۶- شنونده باشید و دلگرمی بدهید
به فرزندتان فرصت بدهید نگرانی‌ها و احساساتش را آزادانه بیان کند تا با هم راهکارهایی برای مدیریت آن‌ها پیدا کنید. گاهی فقط همین‌که کودک بداند صدایش شنیده می‌شود، آرامش پیدا می‌کند و اضطرابش کمتر می‌شود.
روز اول، یک یادداشت کوتاه و دلگرم‌کننده در کیف یا ظرف ناهارش بگذارید. حتی آدم‌بزرگ‌ها هم از این پیام‌های کوچک و ساده انرژی و دلگرمی می‌گیرند و احساس اطمینان بیشتری پیدا می‌کنند.
۷- تمرین ایفای نقش
موقعیت‌هایی را که ممکن است در روز اول برای فرزندتان پیش بیاید، با او تمرین کنید؛ مثلا در اولین ملاقات با معلم جدید چه بگوید، چه‌طور خودش را به او و باقی همکلاسی‌ها معرفی کند، اگر به کمکی نیاز داشت چه‌طور از معلم یا دیگر کارکنان مدرسه کمک بخواهد و مهم‌تر از همه چه‌طور دوست پیدا کند.
این موقعیت‌ها را با ایفای نقش شبیه‌سازی کنید؛ یعنی خودتان نقش معلم یا دانش‌آموز دیگر را بازی کنید و فرزندتان هم در نقش خودش، موقعیت‌های مختلفی که ممکن است در روز اول مدرسه با آن روبه‌رو شود را بازی کند.
۸- رسمِ شخصی‌سازی‌شده‌ی خداحافظی
یک رسم خداحافظی ویژه با فرزندتان بسازید تا پیش از ورود به مدرسه حس امنیت و آرامش پیدا کند. مثلا یک آغوش کوتاه، یک عبارت دلگرم‌کننده و بعد یک عبارت الهام‌بخش: «آغوش، دوستت دارم، امروز یک روز جدید و پر از اتفاق‌های تازه است» یا «آغوش، من همیشه بهت فکر می‌کنم حتی وقتی پیشم نیستی، تو می‌تونی دنیا رو با مهربونی‌ت روشن‌تر کنی» یا «آغوش، هر وقت دلت برام تنگ شد یک نفس عمیق بکش و بدون که زود می‌بینمت، هر اشتباه یک فرصته»
ساختن عادت‌های کوچک باعث می‌شود کودک مدرسه را با احساس بهتری آغاز کند و اضطرابش کاهش یابد.
۹- نسبت به نشانه‌های جدی‌تر اضطراب حساس باشید
کمی اضطراب و بی‌قراری در روزها و حتی هفته‌های اول مدرسه طبیعی است، اما اگر این نشانه‌ها ادامه پیدا کنند، ممکن است موضوع جدی‌تری در میان باشد. به این نشانه‌ها توجه کنید:
- بی‌خوابی یا کابوس‌های مکرر
- دل‌درد یا بی‌اشتهایی
- تغییرات خلقی و زودرنجی
- عصبانیت‌های ناگهانی
- امتناع از رفتن به مدرسه
اگر این نشانه‌ها ادامه داشت، بهتر است با پزشک کودکان یا مشاور مدرسه مشورت کنید.
منابع:
Back-to-School Anxiety: Tips to Help Kids Start the Year with Confidence
11 Essential First Day of School Tips for Students and Parents