تاریخ انتشار: ۲۵ آذر ۱۳۹۹
در کلاس‌های آنلاین چه‌طور می‌توان به دانش‌آموزان کمک کرد تا در کلاس حاضر شوند، فعال باشند، و نسبت به یادگیری احساس خوب و مثبت و سازنده‌ای داشته باشند؟ برای طرح این سؤال‌ها و در میان گذاشتن راهکارهایی که معلم‌ها به کار گرفته‌اند، نشست‌هایی با عنوان «آموزش آنلاین در دوران کرونا» برگزار کردیم تا معلمان و آموزش‌گران تجربه‌ها و نظرات‌شان را با هم به اشتراک بگذارند. این مطلب خلاصه‌ای است از چالش‌ها و راهکارهایی که شرکت‌کنندگان اولین وبینار از سلسله وبینارهای «آموزش آنلاین در دوران کرونا» مطرح کردند. این جلسه ۳۰ مهر ۱۳۹۹ برگزار شد.
آنچه می‌خوانید فهرستی از چالش‌ها و راه‌کارهاست که زیر سه عنوان کلی «حاضر شدن در کلاس آنلاین»، «فعال ماندن در کلاس آنلاین» و «داشتن احساس خوب از حضور در کلاس آنلاین» تنظیم شده است. هرچند موضوعات به هم مرتبط هستند، اما به هم وابسته نیستند. به این معنا که برای استفاده از این مجموعه نیاز نیست کل مطلب را مطالعه کنید؛ کافی است چالش یا موضوع مورد نظرتان را پیدا کنید و قسمت مربوط به همان را بخوانید.
حاضر شدن دانش‌آموزان در کلاس آنلاین
این بخش را با دو سؤال شروع می‌کنیم؛ این‌که دانش‌آموزان برای ورود به کلاس آنلاین ممکن است با چه مسائلی و چالش‌هایی مواجه شوند؟ و برای حل این مسائل چه راهکارهایی توصیه می‌شود؟
۱. چالش‌های دسترسی به فضاهای آنلاین و مشارکت در آن‌ها
انتقال بدون مقدمه‌ی کلاس‌های درس به فضای آنلاین باعث شده دانش‌آموزان بدون آشنایی با این فضا، نرم‌افزارهای مربوط، و نحوه‌ی ورود و دسترسی به فضای کلاس‌های آنلاین ناچار به استفاده از آن شوند. به همین دلیل گاه لازم است معلم‌ها خود به دانش‌آموزان کمک کنند تا نحوه‌ی کار با ابزاری مثل گوشی و کامپیوتر را یاد بگیرند. آگاهی از نیازهای دانش‌آموزان و در نظر گرفتن آن برای برنامه‌ریزی آموزشی میتواند تا حدی به سردرگمی‌های دانش‌آموزان پایان دهد، تعداد غیبت‌ها را کاهش دهد و اضطراب دانش‌آموزان از مواجهه با فضای ناشناخته و ناآشنا را کمتر کند.
آشنایی با تکنولوژی: لازم است معلم زمانی را به آشنا کردن دانش‌آموزان با تکنولوژی مورد استفاده برای کلاس آنلاین اختصاص بدهد. بهتر است این زمان قبل از کلاس یا آزمون باشد تا هم روند کلاس و آزمون دچار اختلال نشود و هم خود معلم، دانش‌آموزان و والدین احساس فشار نکنند. آماده کردن یک راهنما درباره‌ی نرم‌افزار مورد استفاده، نحوه‌ی ورود به آن و راه‌های بازیابی پسورد و ریزه‌کاریی از این دست، و ارائه‌ی آن به دانش‌آموزان میتواند مفید باشد.
قواعد گروه‌های آنلاین: فضای گروه‌های آنلاین هم مانند فضای کلاس، به قواعد و دستورالعمل‌های رفتاری نیاز دارد. بهتر است بعضی از قوانین مناسب کلاس آنلاین با مشارکت خود دانش‌آموزان وضع شود و در جایی در دسترس همه‌ی اعضای کلاس قرار گیرد؛ قواعدی مثل نحوه‌ی نوبت گرفتن برای اظهار نظر یا طرح سؤال، نحوه‌ی گروه‌بندی و مشارکت در گفت‌وگوهای گروهی، مدیریت زمان و اعلام نارضایتی یا خستگی از روند کلاس.
۲. مشکل قطعی یا سرعت پایین اینترنت در هنگام کلاس
استفاده از فیلم قابل ذخیره به جای پخش هم‌زمان: در مناطقی که مشکل قطعی یا سرعت پایین اینترنت رایج است، بهتر است معلم پیش از جلسه‌ی کلاس، فیلمی از آنچه تدریس خواهد کرد، برای دانش‌آموزان بفرستد تا آن‌ها فرصت داشته باشند فیلم را در زمانی که ترافیک اینترنت پایین‌تر است، ذخیره کنند و ببینند. می‌توان در ابتدای کلاس و پیش از شروع درس به روش‌های مختلف مثل سؤال کردن محتوای فیلم را یادآوری کرد. همچنین، معلم میتواند در فیلم از دانش‌آموزان بخواهند فعالیت یا تکلیفی را انجام دهند و در کلاس ارائه کنند. اگر دانش‌آموزی نتواند در کلاس حاضر شود، می‌توان از او خواست تکلیفش را برای معلم ارسال کند.
جلسه‌ی رفع اشکال: اگر تعدادی از دانش‌آموزان به دلیل دسترسی نداشتن به کامپیوتر، گوشی هوشمند یا اینترنت در کلاس حضور ندارند، می‌توان برای آن‌ها جلسههای ویژه‌ی رفع اشکال گذاشت. برای صرفه‌جویی در زمان می‌توان سؤال‌های قابل پیش‌بینی را از قبل در نظر گرفت و جواب آن‌ها را آماده کرد و در اختیار دانش‌آموزان قرار داد.
استفاده از ساعت‌های کم ترافیک اینترنت: یک راه آسانتر شدن حضور دانش‌آموزان و کمتر شدن احتمال قطع و وصل شدن‌های مکرر این است که بعضی از جلسات و فعالیت‌ها در ساعت‌های کم‌ترافیک اینترنت یا زمان پرسرعت آن برگزار شوند. برای تعیین این زمان‌ها بهتر است والدین دانش‌آموزان پیشاپیش در جریان قرار گیرند و از دلیل این کار باخبر شوند تا هم بتوانند برنامه‌ی روزانه‌ی خانواده را با این ساعت تطبیق دهند، و هم در صورتی که از تلفن یا کامپیوتر مشترک استفاده می‌کنند، برنامه‌ی کاری خود را تنظیم کنند.
امکان مراجعه به برنامه‌ی زنده برای ۲۴ ساعت: جلسههای لایو برنامه‌ی شاد به مدت ۲۴ ساعت در سایت باقی می‌ماند و معلم‌هایی که از این برنامه استفاده می‌کنند می‌توانند دانش‌آموزان را راهنمایی کنند که در صورت نیاز جلسه را ببینند. یک راه تشویق دانش‌آموزان برای دیدن جلسه‌ها این است که ساعت خاصی برای دیدن فیلم جلسه تعیین شود و مهلت مشخصی پس از دیدن فیلم برای انجام تکالیف در نظر گرفته شود. پس از این مهلت، معلم تکالیف را بررسی کرده و بازخورد بدهد.
استفاده از امکانات مدرسه: یک روش کم کردن وابستگی به اینترنت این است که معلم با کمک مدرسه مطالب آموزشی مثل فیلم و جزوه و بسته‌های آموزشی را تهیه کند و این محتوا را در اختیار مدرسه بگذارند. مدیریت مدرسه میتواند محتوا را از طریق فلش یا سی‌دی به دانش‌آموزان در اختیار دانش‌آموزان قرار دهد. از این طریق دانش‌آموزان و معلمانی که در خرید بسته‌های اینترنتی محدودیت دارند، با آرامش خاطر بیشتری به محتوای آموزشی دسترسی خواهند داشت.
افزون بر این، معلمانی که در خانه اینترنت پرسرعت ندارند یا به هر دلیلی در ساعات برگزاری کلاس نمی‌توانند از خانه کار کار کنند، می‌توانند با هماهنگی مدیریت مدرسه و حفظ ضوابط بهداشتی در ساعت‌هایی خاص به مدرسه بروند و از آنجا کلاس آنلاین را اداره کنند.
۳- محیط کلاس در خانه
در صورت امکان بهتر است دانش‌آموزان برای شرکت در کلاس، فضایی ثابت و مناسب در خانه داشته باشند. ایجاد یک فضای مناسب آموزشی کمک می‌کند دانش‌آموز راحت‌تر خود را در فضای کلاس حس کند. منظور از فضای مناسب جایی مختص یادگیری است؛ این فضا میتواند یک اتاق، یا یک میز ثابت در گوشه‌ای از اتاق، و یا حتی گوشه‌ای از خانه مثل میز غذاخوری باشد که در ساعت‌های مشخص به فضای آموزشی تبدیل می‌شود.
بهتر است به دانش‌آموز و خانواده‌ها یادآوری شود که وسایل مورد نیاز دانش‌آموز را قبل از کلاس در کنار او بچینند تا حین جلسه‌ی آنلاین لازم نباشد دانش‌آموز برای آوردن وسایل این فضا را ترک کند. این محیط تا جای ممکن باید از وسایل اضافی غیرآموزشی خالی باشد و اگر ممکن است از جای بازی و استراحت دانش‌آموز جدا باشد.
بهتر است به خانواده‌ها یادآوری شود در طول کلاس تا جای ممکن از رفت آمد به این فضا و ایجاد سر و صداهایی که حواس دانش‌آموز را پرت می‌کند (مثل صدای تلویزیون یا گفت‌وگو تلفنی) اجتناب شود. در نهایت هم، در صورت وجود امکانات مالی، کار با کامپیوتر یا تبلت بهتر و سالم‌تر از کار با گوشی تلفن است.
فعال ماندن در کلاس آنلاین
در این بخش از گفت‌وگوها مشخصاً به دو سؤال عمده پرداختیم؛ چه موانعی برای حضور ذهن و مشارکت فعال دانش‌آموزان در کلاس‌های اینترنتی وجود دارد؟ و معلم‌ها برای مواجهه با این چالش‌ها و موانع چه راهکارهایی را آزموده‌اند؟
۱- تمرکز نداشتن دانش‌آموزان در طول کلاس
تشکیل گروه: برای حفظ تمرکز روی درس می‌توان از تشکیل گروه‌های گفت‌وگو و فعالیت استفاده کرد. نرم‌افزار Big Blue Button امکانی دارد به نام «زیر‌گروه» که معلم‌ها با استفاده از آن می‌توانند دانش‌آموزان را به گروه‌های کوچک‌تر تقسیم کنند. پیش از تشکیل گروه باید برای دانش‌آموزان روشن شود که دقیقاً قرار است در گروه‌های کوچک چه کارهایی انجام دهند؟ چه سؤال‌هایی را به بحث بگذارند؟ و در پایان مهلت فعالیت گروهی، وقتی به گروه بزرگ کلاس بازگشتند، چه انتظاری از آن‌ها وجود دارد، باید به چه نتیجه‌ای رسیده باشند یا چه چیزی را ارائه کنند؟ بهتر است یک نفر برای یادداشت‌برداری از گفت‌وگوها و فعالیت‌ها و یک نفر به عنوان مسئول ارائه‌ی نتایج کار انتخاب شوند. پس از پایان مهلت کار و گفت‌وگوی گروهی، نماینده‌ی هر گروه جمع‌بندی فعالیت‌ها را برای کل کلاس ارائه خواهد کرد.
۲- فرصت نداشتن برای تمرین
جلسه‌ی ویژه برای تمرین: یک جلسه با حضور همه یا تعدادی از شاگردان کلاس برای فعالیت و تمرین بیشتر و پرسش و پاسخ‌های عمیق‌تر که جدا از جلسه‌ی معمول کلاس برگزار می‌شود. یک روش برای پیاده‌سازی جلسات تمرین این است که معلم، پیش از جلسه، بانکی از پرسش‌هایی که خودش طراحی کرده یا پرسش‌های آخر هر فصل کتاب را در اختیار دانش‌آموزان بگذارد. حین جلسه به‌طور تصادفی یک سؤال از مجموعه سؤال‌ها را به هر کدام از دانش‌آموزان می‌دهد. هر یک از دانش‌آموزان بسته به نوع سؤال و این‌که تحلیلی است یا نه دو تا پنج دقیقه وقت دارد جواب را بفرستد. اگر این چند دقیقه سپری شود و پاسخ را نفرستد، ۱۰ دقیقه فرصت خواهد داشت درس را مرور و پاسخ را پیدا کند. برای این تمرین بهتر است سؤال‌های تحلیلی پرسیده شود؛ پرسش‌هایی که پاسخ به آن‌ها به مهارت‌های سطح بالای تفکر مثل مقایسه، تحلیل و استنتاج نیاز دارد.
گنجاندن کار عملی در جلسههای تمرین: در این جلسه‌ها دانش‌آموزان فرصت می‌کنند آموخته‌های خود را به دانش و مهارت شخصی تبدیل کنند. برای مثال، در درس مربوط به انرژی گرمایی معلم میتواند ویدیوی از بالون آرزوها با دانش‌آموزان به اشتراک بگذارد تا آن را بسازند. بهتر است فعالیت‌هایی طرح شود که دانش‌آموزان بتوانند به‌طور گروهی روی آن کار کنند یا به یکدیگر بازخورد بدهند. برای درس‌های مختلف می‌توان فعالیتهای عملی طراحی کرد و از دانش‌آموزان خواست یافته‌های کار عملی خود را با دیگران، از جمله اعضای خانواده و کلاس مطرح کنند. دیده شدن دانش‌آموز عاملی مثبت و قوی در ایجاد علاقه و دنبال کردن درس است.
۳- تعامل نداشتن در کلاس
برای جلب توجه دانش‌آموزانی که مدتی طولانی در کلاس ساکت هستند، معلم میتواند با متوقف کردن جریان درس از همه‌ی دانش‌آموزان یا دانش‌آموزان ساکت و غیرفعال بخواهد میکروفن خود را باز کنند و حرف بزنند، دکمه‌ای را بزنند یا کلمه‌ای تایپ کنند. این کار میتواند با طرح یک سؤال ساده باشد، مثل «هر کس در خانه کتاب گلستان سعدی را دارد علامت مثبت بفرستد و هر کس ندارد، علامت منفی»، یا «هر کس بخش چهارم از این فصل را خوانده تایپ کند خوانده‌ام و هر کس نخوانده تایپ کند هنوز نخوانده‌ام.»
۴- مشکل یکنواختی کلاس آنلاین
برای ایجاد تنوع در کلاس هر معلمی میتواند در زمینه‌ی درس خود از هنرها و خلاقیت‌های مختلف استفاده کند. برای مثال می‌توان از بازی یا داستان مرتبط با موضوع درس یا موسیقی استفاده کرد. استفاده از بازی و فعالیتهای مختلف به‌ویژه در سنین پایین کمک می‌کند دانش‌آموزان سرحال شوند. همچنین استفاده از ابزارهای خلاق درس را آسانتر می‌کند.
بازی با موسیقی: بعضی از بازی‌های حضوری در کلاس آنلاین هم قابل انجام هستند، مثل رقص-مجسمه یا مجسمه‌بازی (stop dance). این بازی برای عوض کردن روحیه‌ی دانش‌آموزان و افزایش انگیزه و با نشاط شدن جو آموزشی خوب است. معلم از قبل برای دانش‌آموزان توضیح می‌دهد که جلوی دوربین بایستند و خود معلم نیز میتواند با دانش‌آموزان حرکت کند. معلم میتواند موسیقی بی‌کلام یا ترانه‌ای را از دستگاه خود پخش کند و بچه‌ها با آن حرکت کنند، هر وقت آهنگ قطع شد، بچه‌ها باید در حالتی که هستند مثل مجسمه باقی بمانند. یکی دیگر از بازی‌های آهنگین حرکت با توپ است؛ حین پخش موسیقی، دانش‌آموزان توپ را از دست راست به دست چپ و از بالا به پایین می‌برند.
بازی‌های دیگر با موسیقی میتواند به این شکل باشد که معلم ابتدا آهنگی با ریتم تند پخش کند تا دانش‌آموزان فعالیتهای تند انجام دهند و بعد موسیقی را آهسته کند تا دانش‌آموزان حرکاتشان را آهسته کنند. این بازی‌ها کمک می‌کند بچه‌ها تحرک داشته باشند و انرژی بگیرند.
نوع دیگری از بازی‌های با موسیقی یا شعر بازی‌های احساسی هستند. برای نمونه، دانش‌آموزان یک کاغذ جلوی صورت‌شان می‌گیرند و به یک موسیقی یا شعر گوش می‌دهند. بعد از تمام شدن شعر، کاغذ را پایین می‌آورند و احساسی که با شنیدن شعر یا موسیقی دارند را در صورت‌شان نشان می‌دهند. این بازی برای تمرین مهارت تشخیص و نشان دادن احساس مفید است.
ورزش و حرکت: حرکت‌های ورزشی کوتاه ۲-۳ دقیقه‌ایِ گروهی در فاصله‌ی بین دو موضوع درسی باعث سلامتی و نشاط می‌شود و به دانش‌آموزان انرژی می‌دهد.
نوآوری‌های نمایشی: می‌توان با استفاده از نرم‌افزارهای موجود، عروسک‌های نمایشی، تغییر لحن و صدا و خلاقیت‌های دیگر، هیجان و شادی در کلاس ایجاد کرد. همچنین، معلم میتواند از دانش‌آموزان بخواهد با گوشی از خود فیلم کوتاه چند دقیقه‌ای بسازند و از علاقه‌مندی خود یا از فعالیتی که مرتبط با موضوع درسی است تعریف کنند. این فیلم‌ها را می‌توان در مواقع مختلف در کلاس پخش کرد.
قصه‌گویی: قصه‌گویی هم ابزاری برای جذاب‌تر کردن کلاس است. می‌توان از روز یا جلسه‌ی قبل خلاصه‌ای کوتاه یا شروع یک داستان مربوط به درس را برای دانش‌آموزان فرستاد تا جذب موضوع شوند. مثلاً موضوع انرژی صوتی و فرکانس از کتاب علوم را می‌توان با داستان تنها‌ترین نهنگ دنیا درس داد.
زنگ تفریح: برای استراحت دانش‌آموزان وسط کلاس، می‌توان از سرگرمی‌هایی از قبیل انیمیشن‌های کوتاه، موسیقی و تصاویر جذاب استفاده کرد. اگر این سرگرمی‌ها به شکلی به موضوع درسی مربوط باشند، ذهن دانش‌آموزان برای پردازش محتوای درس آماده‌تر می‌شود.
تعامل دانش آموزان در کلاس: خوب است به دانش آموزان فرصت داد در کلاس حرف بزنند. معلم میتواند سؤال‌هایی طرح کند تا دانش‌آموزان درباره‌ی آن‌ها گفت‌وگو کنند و نظر بدهند. همچنین می‌توان با سپردن فعالیت‌هایی مثل ایفای نقش، خلاصه کردن، و جمع‌بندی به خود دانش‌آموزانْ کلاس را از حالت سخنرانی خارج کرد و به صورت مشارکتی درآورد.
احساس دانش‌آموزان در کلاس آنلاین
در کلاس‌های آنلاین لازم است ترتیبی داد تا رابطه بین معلم با دانش‌آموزان و دانش‌آموزان با یکدیگر سست نشود. دانش‌آموزان نیاز دارند به کلاس احساس تعلق کنند و بدانند برای معلم و همکلاسی‌های خود ارزش دارند. احساس تعلق به گروه باعث می‌شود دانش‌آموزان حس بهتری نسبت به خود و فعالیتهای آموزشی داشته باشند. چه چالش‌ها و راهکارهایی برای ایجاد فضایی گرم و انسانی در کلاس آنلاین وجود دارد؟
۱- نا آشنایی معلم و دانش‌آموزان با همدیگر
در کلاس آنلاین فرصت کمتری برای آشنا شدن معلم و دانش‌آموزان و دانش‌آموزان با یکدیگر وجود دارد. برای ایجاد رابطه عمیق‌تر اعضای کلاس و تقویت احساس تعلق به گروه خوب است فعالیت‌هایی طراحی شود.
آشنایی با همدیگر: از آنجا که دانش‌آموزان به صورت فیزیکی جدا از در کلاس حضور دارند ممکن است احساس آشنایی با همکلاسی‌های خود نکنند. بهتر است معلم ترتیبی بدهد که دانش‌آموزان با هم آشنا شوند، اسم همکلاسی‌های خود را بدانند، هر وقت امکانات اجازه می‌دهد همدیگر را در کلاس ببینند و یا صدای یکدیگر را بشنوند.
آشنایی با علایق همدیگر: برای آشنایی با علایق هم، معلم میتواند از دانش‌آموزان بخواهد از فعالیتهای جالب خود فیلم‌های ۲-۳ دقیقه‌ای بگیرند و برای معلم بفرستند تا در گروه کلاس پخش شود. برای مثال یک نفر ممکن است غذای خاصی را بپزد، یک نفر موسیقی بنوازد، یک نفر سفال‌گری بلد است و یک نفر اوریگامی درست می‌کند. هدف ساختن این ویدیوها معرفی علایق دانش‌آموزان به همکلاسی‌ها است. این فعالیت به معلم‌ها هم کمک می‌کند از زمینه‌های علاقه‌ی دانش‌آموزان و مهارت‌های آن‌ها هم باخبر شوند. معلم میتواند هر هفته فیلم یکی از دانش‌آموزان را در گروه به اشتراک بگذارد. به این ترتیب، دانش‌آموزان هم هر هفته با اشتیاق پخش شدن فیلم خودشان در کلاس حاضر می‌شوند.
پیش از انتشار ویدیوهای دانش‌آموزان در گروه کلاس، حتماً از خود دانش‌آموز سؤال کنید و مطمئن شوید رضایت دارد. افزون بر این پیش از انتشار ویدیوها با دانش‌آموزان درباره‌ی قواعد مشارکت در گروه و حفظ حریم خصوصی باقی اعضا و ممنوع بودن انتشار ویدیوها خارج از گروه صحبت کنید.
۲- سردی رابطه در کلاس آنلاین
ارتباط آنلاین باعث می‌شود طرفین رابطه از دیدن نشانه‌های ارتباطی صمیمانه مثل لبخند زدن، لحن گرم، زبان بدن دوستانه محروم شوند. برای پر کردن جای خالی این نشانه‌های انسانی و صمیمانه می‌توان چنین فعالیت‌هایی انجام داد:
احوال‌پرسی: صرف یکی دو دقیقه زمان در اول کلاس برای سلام و احوال‌پرسی با دانش‌آموزان فضای آموزشی آنلاین را گرم می‌کند و به دانش‌آموزان احساس ارزشمند بودن می‌دهد.
پیام‌های انگیزشی: معلم‌ها می‌توانند پیام‌های کوتاه تشویقی و انگیزشی در مورد کلاس و دانش‌آموزان بنویسند و در گروه‌ها پخش کنند.
فعالیتهای یخ‌شکن: معلم‌ها می توانند در کلاس خود از ابزارهای مختلف مثل بازی و فیلم و شعر و طنز استفاده کنند تا ارتباط گرم و صمیمی با دانش‌آموزان داشته باشند. بازی و فیلم باعث می‌شود دانش‌آموزان احساس سردی در رابطه نکنند و با اشتیاق بیشتری در فعالیتهای کلاسی مشارکت کنند.
۳- احساس عدم امنیت
آرامش: در کلاس مجازی حفظ سلامت روان دانش‌آموزان در درجه اول اهمیت قرار دارد. آرامش معلم به دانش آموزان کمک می‌کند دچار استرس و سردرگمی و احساس عدم امنیت نشوند. مشکلاتی مثل قطع شدن اینترنت، نداشتن گوشی و عقب ماندن از درس میتواند منبع اضطراب و فشار زیادی برای دانش‌آموزان شود.
پذیرش اشتباه: به رسمیت شناختن اشتباه به عنوان فرصت یادگیری به دانش‌آموزان انگیزه می‌دهد به درس خواندن ادامه دهند. معلم میتواند به دانش‌آموزان کمک کنند و روی اشتباهاتشان نظر دهد تا آن اشتباه را تصحیح و بررسی کنند و یادگیری اتفاق بیفتد.
۴- احساس نادیده گرفته شدن
توجه فردی: دانش‌آموزان در کلاس آنلاین نیاز دارند بدانند دیده و شنیده می‌شوند و حضورشان اهمیت دارد. بهتر است در طول جلسه معلم دانش‌آموزان را به نام صدا بزند. در کلاس‌های شلوغ که امکان توجه به همه‌ی دانش‌آموزان در یک جلسه وجود ندارد، بهتر است در هر جلسه با برنامه‌ی قبلی یک گروه از دانش‌آموزان را مخاطب قرار دهد، تا در چند جلسه همه‌ی دانش‌آموزان یک بار مورد خطاب قرار گرفته باشند.
پیگیری غیبت: در صورت غیبت دانش‌آموز، بهتر است عدم حضور به اطلاع خانواده برسد. معلم میتواند برای پیگیری حال دانش‌آموز پیام شخصی بفرستد تا دانش‌آموز بداند که حضور او مهم است.
بازخورد: بازخورد دادن به تکالیف و فعالیتهای دانش‌آموزان به آن‌ها این احساس را می‌دهد که مشارکت‌‌شان دیده می‌شود و مهم است. یک راه برای صرفه‌جویی در وقت معلم و همچنین ایجاد ارتباط بین شاگردان این است که گاهی به فعالیت یکدیگر بازخوردهای سازنده بدهند.
تشکیل گروه: یک راه‌کارْ به رسمیت شناخته شدن و دیده شدن ایجاد ارتباط بین دانش‌آموزان است. معلم میتواند کلاس را به چند گروه تقسیم کند تا گروه‌ها با هم فعالیت مشترک انجام دهند و به کلاس یا معلم گزارش دهند. در جریان کار گروهی، دانش‌آموزان می‌توانند از همدیگر یاد بگیرند و احساس کنند نقش‌شان در گروه از نظر معلم و همکلاسی‌ها ارزش دارد.