مرجع: در تهیه‌ی این مطلب از چند منبع استفاده شده و هر کدام از آن‌ها در متن پیوست شده‌اند.
تاریخ انتشار:۲۸ فروردین ۱۳۹۹
مدت مطالعه: حدود ۱۲ دقیقه
مدرسه‌ها تعطیل است و معلوم هم نیست چه زمانی باز می‌شوند تا دانش‌آموزان به عادت‌های تحصیلی و آموزشی پیش از کرونا بازگردند. حالا، در بسیاری از نقاط کشور راه‌های جایگزین برای عقب نماندن بچه‌ها از درس و مشق در پیش گرفته شده؛ بسترهای کلاس درس آنلاین، ویدیوکنفرانس از طریق برنامه‌های مختلف، رساندن محتوای آموزشی به دست بچه‌ها از طریق شبکه‌های اجتماعی و پیگیری درس‌های بچه‌ها از طریق تماس تلفنی. نقطه‌ی اشتراک همه‌شان این است که دسترسی مستقیم معلم به دانش‌آموز میسر نیست و والدین چاره‌ای نمی‌بینند جز این‌که جای خالی معلم را پر کنند. اما این تلقی درست است؟ والدین باید به جای معلم ایفای نقش کنند؟ چنین چیزی ممکن است؟ در این وضعیت، والدین چه‌طور می‌توانند فرآیند یادگیری را تسهیل و به فرزندان‌شان کمک کنند؟
جواب پامِلا هِرست-دلا پیِترا (Pamela Hurst-Della Pietra) ، متخصص اطفال و بنیانگذار مؤسسه‌ی «رسانه‌های دیجیتال و رشد کودک» این است: «این روزها برای همه پرفشار و غیرقابل‌پیش‌بینی است، از جمله برای والدین و بچه‌ها. شما می‌توانید با ساختار دادن به برنامه‌های روزانه‌ی بچه‌ها و ایجاد روتین به آموزش بچه‌ها کمک کنید و نیرویی مثبت برای کاهش این فشار روی بچه‌ها باشید.»
متخصصان آموزش معتقدند موفقیت روش‌های مختلف آموزش از راه دور به این نیاز دارد که معلمان، دانش‌آموزان و خانواده‌ها خود را با عادت‌های روزمره‌ی جدیدی وفق دهند. نقش والدین آن‌جا پررنگ می‌شود که باید جای خالی عادت‌های روزمره‌ای را که به زندگی خودشان و بچه‌ها نظم می‌داد، پر کنند و آن را با عادت‌ها و برنامه‌ریزی جدید جایگزین کنند. دلیل تأکید روی داشتن یک روتین مشخص هم این است که بر اساس پژوهش‌هایی که روی رفتارهای کودکان انجام شده، داشتن برنامهی منظم در کنترل اضطراب و احساس امنیت کودکان مؤثر است.
خانه‌نشینی برنامه‌ریزی متفاوت می‌خواهد
برعکس روزهای عادی مدرسه رفتن که بچه‌ها بخشی از روز را در مدرسه می‌گذراندند و زمان‌بندی و باقی برنامه‌ها آن‌جا دقیق و روشن بود، آموزش از راه دوره چارچوب معینی مثل روزهای مدرسه ندارد. بعضی بچه‌ها به‌طور طبیعی و بدون دخالت خاصی با انعطافی که در آموزش از راه دور وجود دارد کنار می‌آیند اما برای اغلب بچه‌ها -به‌ویژه بچه‌های کوچک‌تر- مدیریت این استقلال یک چالش بزرگ است. این گروه نیاز دارند به روتین و برنامهی تازه‌ای برای خودشان برسند و برای این‌که از درس‌ها عقب نمانند، زمان را مدیریت کنند. برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مهارت‌های پیچیده‌ای است و مؤلفه‌های بسیاری در پیاده‌سازی آن‌ها دخیل هستند. کم پیش می‌آید کودکان و نوجوانان بدون کمک بزرگترها بتوانند از پس این برنامه‌ریزی و زمان‌بندی تازه بر بیایند. وظیفه‌ی والدین یا دیگر بزرگ‌سالان نزدیک به کودکان و نوجوانان این است که نه فقط در برنامه‌ریزی روزانه برای رسیدگی به درس‌ها و تکالیف همراه‌شان شوند، بلکه در پیگیری این برنامه و عمل کردن مطابق آن به بچه‌ها کمک کنند.
یک راه پیشنهادی این است که کنارشان بنشینید و با هم به این سؤال‌ها جواب بدهید:
- در این هفته و هفته‌ی آینده باید چه مقدار از کتاب‌ها/منابع درسی را بخوانم؟
- چه تکالیفی را باید برای هر درس تحویل بدهم؟
- تمام کردن هر فصل/بخش از محتوا و انجام هر کدام از تکالیف چه‌قدر زمان می‌خواهد؟
- چه کارهای دیگری می‌خواهم/دوست دارم انجام دهم؟ (کارهای غیر مرتبط با درس مثل بازی، کارهای هنری، وقت‌گذرانی با خانواده، تماس با دوستان مدرسه و آشپزی هم باید در این برنامه در نظر گرفته شوند.)
- معمولاً چه زمان‌هایی از روز بهتر درس می‌خوانم؟
اگر امکانش وجود دارد معلم را هم وارد این گفت‌وگو کنید و نظر او را درباره‌ی تکالیف و فعالیت‌ها جویا شوید. معلم با توجه به شناختی که از ویژگی‌های فرزند شما دارد، می‌تواند به واقع‌بینانه‌تر شدن برنامه کمک کند.
وقتی اهداف کلی روشن شد، نوبت طراحی یک برنامهی هفتگی و روزانه است. برنامه نباید بیش از حد فشرده باشد و ضریبی برای جبران خطا یا پیش‌آمدهای پیش‌بینی‌نشده در نظر گرفته شود.
قرار دادن این برنامه در دیدرس خودتان و فرزندتان -مثلاً چسباندن آن به در یخچال- احتمال متعهد بودن نسبت به آن را بالا می‌برد. پایان هر روز و همین‌طور در پایان هر هفته برنامه را مرور کنید و با توجه به قوت‌ها و ضعف‌های آن، برای روزها و هفته‌های بعد برنامه بریزید.
یک روش کاربردی برای اضافه کردن یک عادت جدید به برنامهی روزانه‌ی بچه‌ها این است که اقدام مورد نظر را به یک عادت قدیمی ارتباط بدهید؛ مثلاً این‌که بلافاصله بعد از صبحانه، پنج صفحه از کتاب ریاضی می‌خوانم. تکرار این رفتار به‌طور مستمر باعث تبدیل آن به یک عادت تازه می‌شود. این راه‌کار در کتاب «عادت‌های اتمی» نوشته‌ی جیمز کلییر (James Clear) با عنوان «انباشتن عادت‌ها» معرفی شده است.
مهارت برنامه‌ریزی و درگیر کردن بچه‌ها در فرآیند هدف‌گذاری، تعیین اقدام‌ها و در نظر گرفتن ضرب‌الاجل تحویل تکالیف در درک این نکته که وضعیت فعلی با تعطیلات متفاوت است و بسته شدن مدرسه به معنی وانهادن کارهای روزمره نیست، به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند.
حمایت کنید، دخالت نکنید
حمایت از بچه‌ها در انجام تکالیف یا کمک به آن‌ها در کارهایی مثل برنامه‌ریزی به این معنا نیست که به جای آن‌ها کار انجام دهید، نظرشان را نادیده بگیرید، استانداردهای دست‌بالای خود به عنوان یک فرد بزرگ‌سال را به آن‌ها تحمیل کنید یا مجبورشان کنید کارها و تکالیف را به روشی که شما بهتر یا درست‌تر می‌دانید، انجام دهند. این را به یاد داشته باشید که دخالت نقطه‌ی مقابل مشارکت است و نقطه‌ی تمایز این دو نادیده گرفتن دیدگاه طرف مقابل است. حین حمایت از بچه‌ها برای تقویت مهارت‌های رده‌بالایی مثل برنامه‌ریزی و زمان‌بندی، قلم و کاغذ را به آن‌ها بسپارید و در نقش یک بزرگ‌سال با تجربه، فرآیند هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی و زمان‌بندی را تسهیل کنید. در انجام تکالیف هم اجازه دهید فرزندتان کاری در حد توانایی‌ها و استانداردهای خودش انجام دهد، درست مثل روزهایی که سر کلاس و در غیاب شما کارهایش را انجام می‌داد. دخالت به جای مشارکت و همراهی می‌تواند فرآیند یادگیری را مختل کند و باعث شود اعتماد دانش‌آموز به خودش و توانایی‌هایش مخدوش شود.
الگوی کارآمدی برای بچه‌ها باشید
برنامه‌ریزی، زمان‌بندی، حفظ انگیزه‌ی درونی برای انجام کارها و عمل به تعهدهای کاری، و متعهد ماندن به برنامه‌ها از جمله مهارت‌های دنیای واقعی است و به مدرسه و دوران کرونا محدود نمی‌شود. پیشنهاد و حمایت شما برای برنامه‌ریزی در صورتی توسط بچه‌ها جدی گرفته می‌شود که آن‌ها را در زندگی روزمره‌ی شما در دوران کرونا مشاهده کنند. با آن‌ها درباره‌ی کارهایی که باید این روزها انجام دهید، چالش‌هایی که با آن‌ها روبه‌رو شده و باید برایشان چاره‌جویی کنید، برنامه‌ریزی جدی‌تر برای پوشش دادن وظایف تازه‌ای که وضعیت غیرعادی فعلی بر دوش‌تان گذاشته و تلاش‌تان برای فعال ماندن و انگیزه داشتن و وفادار ماندن به اهدافی که برای خودتان تعیین کرده‌اید با فرزندتان گفت‌وگو کنید.
جایی مختص یادگیری فراهم کنید
پژوهش‌ها نشان می‌دهند محیط اطراف ما بر فرآیندهای مغزی و ذهنی‌مان، مثل خلق و خو، اضطراب، تمرکز و حافظه اثر می‌گذارند. محیط مناسب برای تمرکز و یادگیری بهتر است تا حد ممکن منظم، خلوت و ساکت باشد. برای ایجاد چنین فضایی بهتر است به شخصیت فرزندتان و نیازها و علائقی که دارد توجه کنید. با همکاری خودش و در نظر گرفتن ایده‌ها و خواسته‌هایش، راحت‌ترین جایی که به تمرکز کردن و درس خواندن او کمک می‌کند، آماده کنید. برای این کار حتماً به یک اتاق ویژه نیاز نیست. می‌توانید میز آشپزخانه را به مدت چند ساعت به ایستگاه یادگیری تبدیل کنید، ظرف‌ها را از روی میز بردارید و سر و صدای آشپزخانه را به حداقل برسانید تا تمرکز فرزندتان به‌هم نریزد و پس از آن کاربری اصلی را به میز برگردانید.
وقتی بچه‌ها مشغول درس خواندن هستند بهتر است بزرگترهای خانه هم به فعالیت‌های کم‌صدا و کم‌هیجان مشغول شوند. متمرکز ماندن وقتی باقی اعضای خانه در حال تماشای یک فیلم مهیج یا گفت‌وگوی تلفنی با دوستان و اقوام هستند انرژی مضاعف می‌طلبد و حواس بچه‌ها را پرت می‌کند.
ارتباط با دوستان و همکلاسی‌ها را تسهیل کنید
ارتباط مستقیم با بچه‌های دیگر ضروری است. پس فرزندتان را تشویق کنید با دوستانش ارتباط تصویری داشته باشد. با والدین دوستان نزدیک فرزندتان تماس بگیرید و قرار ملاقات آنلاین ویدیویی بگذارید. اغلب بچه‌ها از طریق شبکه‌های اجتماعی با هم در تماس هستند اما نزدیک‌ترین شکل تماس آنلاین به ارتباط حضوری، تماس تصویری است و تمرکز بچه‌ها به وقت‌گذرانی در شبکه‌های اجتماعی را هم تغییر می‌دهد.
برای فعالیت‌های بدنی وقت بگذارید
این روزها مدت زمانی که بچه‌ها پای تلویزیون، کامپیوتر یا تلفن می‌گذرانند به ناچار بیش از گذشته است. نمایشگرها به یکی از مهم‌ترین ابزارهای زندگی ما بدل شده‌اند و همه‌ی ما، از جمله کودکان و نوجوانان، از طریق صفحه‌ی نمایشگر جای خالی خیلی چیزها را در زندگی‌مان پر می‌کنیم؛ از ارتباط با عزیزان‌مان گرفته تا دورهمی‌های دوستانه و انواع کلاس‌های هنری و آموزشی. در این شرایط نگرانی بابت گذران وقت بیشتر پای کامیپوتر و تبلت و موبایل نه‌تنها راهگشا نیست، بلکه ممکن است به تنش و تعارض در خانواده منجر شود و این آخرین چیزی است که در روزهای پر فشار خانه ماندن به دلیل کرونا به آن نیاز داریم.
برای جبران آفت‌های وقت‌گذرانی اضافه پای انواع نمایشگرها، فعالیت‌های بدنی را بیش از گذشته وارد برنامهی روزانه کنید. اگر امکان خروج از خانه و کارهایی مثل دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی با رعایت فاصله‌گیری اجتماعی وجود ندارد، برای فعالیت‌های بدنی در فضای بسته مثل رقصیدن یا انجام حرکات کششی و نرمش در خانه زمان‌هایی را در نظر بگیرید.